आकाश-मार्ग सकिन्न कहिल्यै लाग्दछ कहाली,
म हिंड्न पाऊँ बिसाइ माद उकाली-ओराली ।
टल्टल आँखा चञ्चल बनून्, परेला झिम्झिम,
नानीले पाऊन् दिनका लाया छविका रिम्झिम ।
के रमाइलो वसन्तमाथि वसन्त बहार !
म हेर्न पाऊँ हिउँद, वर्षा, गुल्जार, उजाड।
ज्योतिका प्वाँख समेटी पसूँ अंधेरी रातमा,
कुर्कुरे नींद खोलेर ब्यूँझूँ मिमिरे प्रातमा ।
यो मनचिन्ते अमृतपान लाग्दछ अमन,
म पाऊँ मीठो प्यासमा पानी, भोकमा भोजन ।
गर्दिनँ भुली मदमा झुली सुखको बिहार,
म गरूँ चीसा परेला पुछी दुःखीको सुसार।
देवता देख्छन् मलाई खालि रूपसी नर्तकी,
मानिस देख्छ दिलकी देवी लच्छिन घरकी।
मलाई पुग्यो द्यौताको काखको अनन्त मिलन,
म परदेशी प्यारालाइ पाऊँ घरमा सम्झन ।
चाहिन्न बाँझी बनाउने नित्य यौवन मलाई.
म बुढी बन्छु सन्तानलाई हृदय चुसाई।
कसको पनि गर्दिनँ अब तपस्या-बिगार,
नेपाली लेखहरु - पृष्ठ १०
विधाहरू
लीला माइतका भुलेर घरका धन्दा तिमीले गर्यौ
आमाको ममता भुलेर कमरी माया मलाई गर्यौ
छातीबाट झिकेर प्राणमारिका छोरी मलाई दियौ
हेरी आखिर घाटबाट रसिला आँखा ममा चिम्लियौ।
“ख्वै छोरीहरु छन कता, म त गएँ, सबै माइती छन् कहाँ
प्यारा, यत्ति रहेछ भेट, टुहरी हेरेर बस्नु यहाँ ।"
धोको यति कहेर के हृदयले उल्टी रहेकी थियौ
हेरी आखिर घाटबाट रसिला आँखा ममा चिम्लियौ।
मैले सोधिनँ-अन्त्यकाल कुनमा धोको अडेको थियो
मैले रोइनँ- प्राण जान कतिको बाधा परेको थियो
हेरें टुल्टुल खालि दीन मुखमा हेरी रहेकी थियौ
हेरी आखिर घाटबाट रसिला आँखा ममा चिम्लियौ।
आँसू झर्न सकेन खालि रसिला आँखा लिएकी थियौ
बाक्के फुट्न सकेन वालि दिलको भाषा भनेकी थियौ
मेरो ध्यान गरी मभित्र कमरी आत्मा मिलाई दियौ
हेरी आखिर घाटबाट रसिला आँखा ममा चिम्लियौ।
‘किरण, ए किरण ! उठ खाना तयार भयो ! अफिस जान ढिला भएन भन्या आज ? किन ओछ्यानमै हो यति बेलासम्म ?’ श्रीमतीको बोलावट सुनेको नसुन्यै गरी किरण फेरि कोल्टे फिर्यो ।
‘सुनेन न कि क्या हो’ भन्दै श्रीमतीले ओछ्यानमै आई ब्यूँझाउने कोसिस गरिन् । आखिर निश्चित समयमै उठ्ने बानी परिसकेको किरण नियमित समयमै ब्यूँझिसकेको थियो ।
श्रीमतीको एकोहोरो प्रश्नको बाढी खेप्न नसकी उठ्ने तरखरमा रहेको किरणको कानमै आएर श्रीमती कराइन्, ‘होइन किन नउठेको भन्या ? अफिस जानु पर्दैन ?’ असजिलो मान्दै किरण उठ्यो, ‘अँ अँ, आज मलाई अफिस जान मन छैन ।’
बिसन्चो पनि भएको होइन, किन बूढाले ‘अफिस जाने मन छैन’ भने ? सोचमा डुबेकी श्रीमतीले फेरि सोधिन्— ‘के भो ? हाकिमसित टसमस पर्यो कि ? फेरि सरुवा भयो कि क्या हो कतै ?’
‘होइन होइन, त्यस्तो केही होइन । जागिर खानै मन छैन, पुग्यो मलाई, जाऊ खाना पस्क, म आएँ’ किरणको जबाफ सुनेर श्रीमती केही नबोली भान्सातिर लागिन् ।
किरणको मन अगिपछिझैँ खुलस्त थिएन आज । खाना खाइसकेर ‘म एकछिन पल्टिन्छु, मलाई डिस्टर्ब नगर्नू’ भन्दै किरण चोटामा उक्लियो । घरधन्दा सिद्ध्याएर श्रीमती कोठामा पसिन् र फेरि उही प्रश्न दोहोर्याइन्— ‘किन नगएको अफिस ? मलाई भत्रु हुँदैन ?’ उनलाई नोकरी छोडिसकेको अनि छोड्नाको कारण बताएर सम्झाउन सकिनेमा किरण आश्वस्त थिएन । जबाफ टाल्न नुहाउने बहानामा बाथरुमतिर पस्यो । श्रीमती छरपस्ट भएका बिछ्यौना मिलाउन थालिन् । नुहाइसकेर ‘एकछिन माथि गाउँतिर घुमेर आउँछु’ भन्दै किरण थोत्रो भटभटे लिएर निस्कियो ।
किरणकी श्रीमती गम्न थालिन्- ‘के भयो यिनलाई, किन अफिस गएनन् ?’ सोचमग्न श्रीमती कपडा मिलाउँदै थिइन्, अचानक उनको हात किरणको ओभर कोटको खल्तीमा पुग्यो । कहिलेकाहीँ किरणले डायरीमा केही टिपेको देखे पनि के लेख्छन् भन्ने चासो नराखेकी श्रीमतीले किन हो आज भने पाना पल्टाउन थालिन् । अचानक उनका आँखा एउटा पानामा अडिए ।
२०४५ माघ ८ गते ‘रामेछापको चोप्राङ इलाका प्रहरी कार्यालयको इन्चार्ज हुँदाको एउटा प्रसङ्ग-
“बिहानको चिसो सिरेटोबाट बच्न घाम ताप्दै अफिसको काम गर्दै थिएँ । अचानक एउटी २२—२३ वर्षकी युवती अन्दाजी १—२ वर्षको एउटा नाङ्गो बच्चा बोकेर मेरो अगाडि ‘सर नमस्कार’ भन्दै आइपुगिन् । एकसरो ब्लाउज र पटुकाले अड्काएको पेटिकोट अनि नाङ्गो खुट्टा— माघको ठिहीमा नाङ्गो बच्चा ! निकै टिठलाग्दो दृश्य थियो त्यो मेरा लागि ।
आज हामीले पाएको स्वतन्त्रता, नागरिक हक र अधिकार सजिलै पाएका होइनौं । विभिन्न किसिमका बन्धनबाट मुक्ति पाउन, मानव अधिकार स्थापित गर्नका लागि विश्वभरिका जनता निरङ्कुशताविरुद्ध लडेका छन् । फलस्वरुप अधिकार प्राप्तिको लागि विभिन्न कालखण्डमा भएका अभियानमा धेरै मानिस सहिद भएका छन् । सहिद त्यो हो जसले लोकहितमा बिना स्वार्थ आफूलाई समर्पित गर्ने गर्दछ । वीर मानिस मात्र देशको प्राकृतिक, सामाजिक, सांस्कृतिक उन्नयन खातिर स्वस्फुर्त निरन्तररुपमा लड्दछ ।
नेपालमा जहानीया शासनविरुद्ध धेरै सहिदले जीवन बलिदान दिए । फलस्वरुप हामीले जहानीया राणा शासनबाट छुटकारा पायौं । देशबाहिर उर्लेका स्वतन्त्रता तथा मानव अधिकार आन्दोलनका प्रकाशले नेपालमा पनि राजनीतिक परिवर्तन भए । आन्दोलनमार्फत् प्रजा नागरिक भएका हुन् । त्यसैले ज्ञात, अज्ञात सहिदलाई सम्झेर इतिहासप्रति कृतज्ञता जनाउन भुल्नु हुँदैन ।
हाम्रो देश नेपालमा प्रथम राणा प्रधानमन्त्री जङ्गबहादुर राणाले आफूविरुद्ध प्रचारप्रसार गरेको अभियोगमा वि. स. १९३३ फागुन २० गते लखन थापा मगरलाई मनकामना मन्दिर नजिकै जङ्गलको एक रुखमा झुन्ड्याएर सहिद बनाइदिए । स्वतन्त्रताको मूल्यखातिर राणाविरुद्ध लखन थापा मगरले विद्रोह गरेका थिए । उनले राणा शासनको अंग्रेजपरस्त नीति तथा निरङ्कुशताविरुद्ध जीवन बलिदान दिए । राणाशासनविरुद्ध यो पहिलो बलिदानी थियो ।
इतिहास र वर्तमान भन्छ, शाह,राणा नेपाललाई आफ्नो बपौती ठान्दछन् । राणा शासनले जनतालाई शासित प्रजाका रुपमा अत्याचारपूर्वक शासन गर्यो । देशलाई सधै अन्धकारमय बनाएर राखे । राणा शासनले लामो कालसम्म शिक्षा र स्वास्थ्य जस्ता आधारभूत सेवाबाट देश र जनतालाई वञ्चित तुल्यायो । फलस्वरुप देशमा राणाशासनविरुद्ध लहर उर्लियो । वि.स. १९९७ मा निरङ्कुश राणा सरकारले शुक्रराज शास्त्री, धर्मभक्त माथेमा, दशरथ चन्द र गंगालाल श्रेष्ठलाई काठमाडौं टेकु पचलीस्थित रुखमा झुन्ड्याएर तथा गोली हानेर सहिद बनायो । नेपाली प्रजातान्त्रिक आन्दोलनमा चारजना वीर सपूतहरूले ज्यान बलिदान दिए । उनीहरू जनताको हक र हितको खातिर प्रजातान्त्रिक आन्दोलनमा अमर सहिद बने ।
आज रुबीको मनको खरानीले आगो ओकलेको दिन ।
रुबी महारानीको धन्दा खुसीले बन्द भएको छ । अब रुबी महारानीको अर्को नयाँ जीवन सुरु हुँदै छ भोलिदेखि ।
तातो खरानीलाई जिउँदो राखी लामो समयपछि आगो निक्लेकाले रुबी महारानीको मन हलुको भएको छ— आफ्नो उद्देश्य पूरा भएकोमा ।
मनभित्रको ज्वालामुखी जीवनको उत्तरार्द्धमा मत्थर पारेर उनी अब नयाँ, बिलकुल नयाँ बाटो हिँड्ने तयारीमा छिन् ।
आफ्ना सहकर्मी, साथी, परिवार जे भने पनि सबैसितको अन्तिम बिदाइको दिन हो रुबी महारानीको आज ।
आडम्बरी समाजको आँखामा पर्दा हाल्न ‘रिमा’ बाट ‘रुबी’ बनेकी रुबी महारानीले आफ्ना सबै ग्राहकदेखि ऊसित सम्पर्कमा बसेर गुजारा गर्नेहरूलाई ‘धन्दा बन्द’ को खबर गरिसकेकी छिन् ।
अर्थात् आजदेखि ‘रुबी महारानी’ फेरि ‘रिमा’ भएर आफ्नै संसारमा फर्कने क्रमको पूर्ण तयारी भएको छ ।
यो भव्य महलको चहलपहल बन्द हुनेछ अबदेखि । त्यसैले निस्फिक्री आजको साँझ रिमाको साँझ भएको छ । रिमाले आफूले आफैलाई एउटा नारकीय नाटकबाट मुक्त गरेकी छिन् ।
सबैलाई बहिनी, साथीको व्यवहार गर्ने रिमालाई नगरका वर हुन् कि वधू, जसले पनि रुबी महारानी भनेर चिन्थे र त्यसै गरी सम्बोधन गर्थे ।
भर्खरै साँझ परेको थियो ।
छिमेकी घरमा दमकल, एम्बुलेन्स, प्रहरीका दर्जनौँ कार एक्कै पटक ट्याँट्याँ र टुँटुँ गर्दै घेर्न आइपुगे ।
के बित्यास प्रयो अब !
झ्यालको पर्दा हटाएर हेरेँ । आफ्नै स्वदेशी धनाढ्यकी छोरीको घरमै बित्यास परेको देखेँ । नेपालदेखिकै छिमेकी, संयोग पनि कस्तो, यहाँ पनि छिमेकी बन्न पुगेका थियौँ हामी । तर रिमाको वैभवको घमन्डले कहिल्यै पनि मानवसुलभ दोहोरो कुराकानी हुन पाएको थिएन ।
रिमाका पितामाता आउँदा भने ‘यसो हेरविचार गरिदिनुहोला किरणजी, नादान छे मेरी छोरी’ भन्थे । घरमा आएर चिया खान्थे । यो छोरीका लागि के गरेनन् उनले— एकएक कथा सुनाएका थिए । बाबुआमाको मन न हो !
सधैँ हतारमा देखिने रिमासित भेट्ने, कुरा गर्ने मौका कहिल्यै जुर्न सकेन । उनी अलि टाढै रहन रुचाउने स्वभावकी हुन् । त्यसो त आफू पनि १२ घण्टा बाहिर काममा हुने मानिस— अमेरिकाको दैनिकी, त्यो पनि हामीजस्तो आप्रवासीका लागि....
यो कस्तो संयोग ? काठमाडौँमा मेरो डेराअगाडि नै रिमाका बाबु हरिलालको आलिशान महल थियो ।
सपनामा पनि कल्पना गर्न नसक्ने सम्पन्नता अनि आधुनिकताको नाममा विकृत जीवनशैलीको प्रत्यक्ष दर्शक थियो किरण । आफ्ना बाबुआमाले कुटोकोदालो, मजदुरी गर्दै ऋण काढेर उसलाई उच्च शिक्षा हासिल गरी ठूलो मान्छे बन्न सपनाको भारी बोकाएर सहर पठाएका थिए । सहरको त्यो भव्य महलकै अगाडि भाडाको एउटा अँध्यारो कोठामा किरणको जीवन चलेको थियो । त्यही कोठाबाट रिमाको शानसौकतको संसार देख्ने गरेको थियो किरणले ।
विकासको सिद्धान्तअनुसार कुनै जाति ओरालो लागिरहेछन्, कोही उकालो लागिरहेछन् । कसैलाई खिइनु छ कसैलाई फुल्नु र फैलनु छ । व्यासजीको सिंह आजकलको भारत वर्षमा गर्जन गर्दैन। बाघको हुकुम चलिरहेछ । त्यस्तै भाषाको देशमा लबजको दशा हुन्छ। कोही कोही शब्दहरू दुब्लापातला भएका छन्, तिनीहरूको प्राचीन महत्त्व उडेको छ ज्यादा पुरानो टकमा खिया लाग्दछ । ‘पण्डित’ र ‘गुरु’ भन्ने लबजमा केही फिक्कापन चढ्न लागेको छ । त्यस्तै ‘भलादमी’ भन्ने शब्दमा पनि अर्थको यति अपभ्रंश भएको छ कि भलादमीपनले भडक र पोसाकसँग नाता जोडिसक्यों भलादमीपन हृदयबाट बाहिर निस्केर शरीरउपर विज्ञापन छाप्न लाग्यो। खाँडी र कोराले अब भलादमी बन्न सक्तैनन्, घरबुने भलादमीलाई पनि यस युगले बागमतीमा सेलाइसक्यो । चरित्रका भलादमी अतीतका अँध्यारा कोठरीमा छन्, रङ्ग र रेसमका भलादमी काठमाडौंका गल्लीमा खुसबू उडाइरहेछन् । जमाना रङ्ग बदलिन्छ ।
नोटको भाउ बढेको भए तापनि आजकल भलादमीपन सस्तो मौलमा पाइन्छ । भलादमीपनलाई सूचीकार र मारवाडीले बिक्री गरिरहेछन्। तिमी भलादमी बन्न चाहन्छौ भने सीधासाधा मानिसको कोरापनलाई दर्जीकहाँ गएर काटछाँट गरिमाग दुई-चार रुपियाँ बढाइदेऊ तब तिमी कुदिएको पानीदार हिरा बन्दछौ। छाँट मिलेको कोट पहिरेर, एक छरितो बढी घुमाएर, सडकमा टल्कने जुत्ताको चुरुमचुरुम आवाजमा फुर्तिलो कदम बढाऊ तब गल्लीको कुकुरले पनि तिमीलाई चिन्दछ । तिम्रो भलादमीपन स्वीकार गरेर तिमीउपर भुवन आउँदैन । चोरीको शहकाले सम्बोधन गर्नु भलादमीको अपमान हो भन्ने उसले पनि जानेको छ । सफलताजस्तो हौसला दिने केही छैन । तिमी छन् फुर्तिलो कदम बढाउँछौ । समाजमा तिम्रो भलादमीपनलाई ‘हजुर’ ले गजुर लगाउँछ । जति काटछाँट गरिएको हुन्छ, उति फुर्ती लम्बिएको हुन्छ । त्यसमा चस्मा चढायी भने त बिचरो दुनियाँ तिम्रा नजरको के सामना गरोस् ।
प्रथम सर्ग
(१)
आँखामा बत्ती, नशामा जोश, मुटुमा फुलाई ।
लिएर पढौं हे भाइ बहिनी
यो कथा मीठो दिललाई छीटो
जीवनको मैन एकान्त वनमा
बसेर जलाई।
बास्ना मीठा इच्छाले सम्झी
संसारको भलाइ ।
(२)
हामीले देख्यौं धपक्क चूली
भारतकी सुनचूली ।
बादल पारि
स्वर्गमा भारी
झल्का र झिल्की जगतमा झारी
देख्नेका नजर धिपिक्क बल्ने
मनमा सुनफूली ।
संसार शिखर
मानवआत्मा
स्वर्ग र पृथ्वी गाँसेर बस्ने
महिमा बिजुली ।
कठिनका पहाड
चढेर हेर्ने
हृदय भीरुहरूको भीड
कल्केर अकेली ।
जब मैले त्यस बालकलाई नानी भन्न पाएथेँ, उसको तोतेले म ब्यूँझदै गएँ, ऊ बढ्दै गई । उसले मलाई बाबुको हृदय बुझाउन लागी र मलाई ईश्वर छ जस्तो लाग्यो । बाबु नभएको दुनियाँ कसरी धर्मराउँदो हो, अरण्यमा आधार नपाए जन्तु कसरी जिउँदा हुन् ।
मलाई नरम र कोमल सब चीज आएर त्यसबेला स्पर्श गर्थे, जब मलाई देखेर उसका दुई–आधारे नजर मुस्काउँथे । म सानो ईश्वर बनेझैँ उसको दुनियाँलाई आधार दिन्थेँ, ऊ प्रकृतिले नै बुझिरहेकी थिई ।
उसको आफूमाथिको आधार देखेर मलाई लाग्दथ्यो कि हत्यारो हुनु वा हिँसा गर्नु मानव प्रकृतिको विरुद्ध रहेछ । मैले कोपिलाहरूलाई चुँड्न सकिनँ, घाँसका मुनाहरू उखेल्न सकिनँ ।
मलाई गाली गर्न मन लागेन तिनीहरूलाई पनि, जो मेरो भोलापनबाट फाइदा उठाएर मलाई नै डस्न खोज्दथे ।
आफूमा आधार र पूर्ण विश्वास लिने वस्तु पाउनु मलाई कुवेरको जस्तो लाग्यो । मैले जुगानुजुगका प्रेम बुझेँ । मलाई उसका निमित्त एउटा सानो, रमाइलो दुनियाँ बनाउन मन लाग्यो । त्यसमा फूलको कोमलता र सुगन्ध भर्न मन लाग्यो ।
मलाई एउटा माली बनूँ–बनूँ लाग्यो र बीउ बिनी–बिनी रोपूँ जस्तो लाग्यो । मेरा भावनाहरू अप्रकट थिए तर हृदयले हृदयलाई नबताए पनि त्यसै बुझ्दथ्यो ।
ऊ बिरामी हुन्थी, बराबर मेरो हृदय जापक बन्दथ्यो । म अविदितको पुजारी बन्न लाग्थेँ, जब उसको आत्मा दुःखको शब्द निकाल्न लाग्थ्यो ।
मैले मेरो जीवन बुझेँ त्यस बेला, जब उसले आधार खोज्दथी । म कथा भन्न लागेँ, भन्दाभन्दै तिनमा विश्वास गर्न लागे, रामचन्द्र र कृष्णजी साँचा हुन् भन्ने उसैले बुझाउन लागी ।
म आगोमा बसेर पानी भईभई उसलाई हेर्दछु, म हत्याराहरूसँग क्रूर लडाई गर्दागर्दै उसको चेहरा हेरेर कोमल हुन्छु, मलाई स्वर्गको आगो चोर्न मन लाग्छ, जब उसको नजिक हिँड्दै आउन लागेको देख्तछु !
म अल्सी हुन सक्तिनँ उसका अगाडि, अनन्तसँग हरहमेशा जवाफदेही राख्तछु ।
तिनीहरूका पङ्ख थिए । अरू मान्छे घस्रिएर बसे । तिनीहरूको हृदयमा बिजुली थियो, देशको तुसारोले झिलिक्क झिल्केर उठ्यो । अरूहरू काँपे । तिनीहरू पोस्तछन् स्वर्गबाट– जहाँ तिनका हातमा अप्सराहरू अमृतका प्याला चढाएर पर्खिरहन्छन् । अरूहरूले माटो खेती गरे । तिनीहरूले हामीहरूलाई आफू सम्झेर आफूलाई हराइरहेछन् ।
दुनियाँ तिनलाई आँसु लिएर युग–युगसम्म सम्झँदै रुँदो छ, किनकि हाम्रा परमेश्वरको चरणमा छिटो खुसीसँग चढेका स्वदेशी भाइहरू तिनै हुन् । हामी तिनकै झल्काले बाँचिरहेका छौँ, तिनीहरू नजिक हुनु हाम्रो आशाको चरम चुली छ ।
मृत्यु नै संसारको विशाल त्रास छ । हामी मर्दा स्वदेशी मुटु नकामेको देख्न चाहन्छौँ । नकाँप्नुमा हाम्रो जातिलाई विश्वासको स्थिरता छ । हामी आफ्नो स्वर्ग र ईश्वर सच्चा रहेछ भनेर शङ्का र त्रासहरू पन्साउँछौँ र हाम्रो मुटु अर्को युगसम्म सञ्चोसँग हाँस्न र खेल्न लाग्छ ।
वीर भनेको त्यो हो जो आफू सम्झँदैन । कीर्तिपिपासु बत्तीको झिल्के पुतली हो । स्वार्थनामेट नै वीरता हो । ‘म बहादुर हुँ’ को चैतन्य मानौँ आत्महत्याको आत्मप्रदर्शनी हो । समर्पणको भावना ईश्वरमा बिजुली मिल्दछ । एक इशारामा उफ्रने आत्मालाई म वीर भन्दछु– जो यताउति हेर्दैन, पछाडि फर्कँदैन ! उसका पुँजीका काँट नै त्यस्तै छन् । उसलाई केन्द्रमा छोइदेऊ । बस, झिलिक्क झल्किहाल्छ अनन्तताको मोहनी, अमृतको बिजुली !
सच्चा वीरमा विश्वासको जादु हुन्छ । ऊ एक झिलिकमा पुरुखा देख्तछ । दुस्मनको हाँकमा भन्दा अमरत्वको सहज विश्वासमा वीरको सच्चा टुना छ । ऊ ! आत्मा उचालियो ! खुट्टा पृथ्वीबाट उठे । समुच्च जीवन झल्कियो । उसले सत्य देख्यो । एकै निमेषभर पनि अनन्तको अमृत चाख्यो । अनि हेर, दुई सय कडोरका आँखा आश्चर्यमा टुल्टुलाएँ । ऊ मान्छेभन्दा कति माथि एक निमेषको पखेटामा उड्दछ ।
