पानी परिरहेछ,
हावा चलिरहेछ,
समयले अबेर ओढिसक्यो,
बत्ती बलिसक्यो,
भात पाकिसक्यो,
आमा कराउनु भइरहेछ-
बा आउनु भएको छैन ।
युग बद्लिसक्यो,
राणा ढलिसक्यो,
भन्दछ जंजीर टुटिसक्यो,
अझ पनि आजादी आएको छैन,
प्रगति आएको छैन,
प्रजातन्त्र आएको छैन,
आमा कराउनु भइरहेछ-
बा आउनु भएको छैन ।
१. म एक पुत्र
एक पति
र एक पिता हुँ
२. एक न्वारान
एक विवाह
र एक चिता हुँ
३. म एक होटल
एक बोतल
र एक प्याला हुँ
४. म एक श्रम
एक उत्पादन
र एक ज्याला हुँ
बा, पाठशाला जान्नँ म
इतिहास पढाइन्छ त्यहाँ मरेका दिनहरूको
खिया लागेका कलका पुर्जाहरू जस्तै
गणितका शुत्रहरू पनि साह्रै पुराना भइसके
रहर छैन मलाई बाँचिदिने
केवल इतिहास पानाहरूमा,
मैले त बाँच्नुपर्छ आउने दिनहरूमा
इतिहासको गतिलाई उछिनेर
इतिहासभन्दा बढी अरु केही भएर
त्यसैले बा, पाठशाला जान्नँ म
इतिहास पढाइन्छ त्यहाँ मरेका दिनहरूको
विश्वभर व्यापारिक, शिक्षण, सरकारी तथा अन्य संघसंस्थाहरुले आफ्नो सञ्चालन प्रणाली लिनक्समा परिवर्तन गर्ने क्रम बढिरहेको छ। त्यसतै गरी अन्य कामकाजमा प्रयोग हुने सफ्टवेयरहरु पनि खुला तथा स्वतन्त्र प्रयोग गर्न थालिएको छ। यसरी खुला तथा स्वतन्त्र सफ्टवेयर प्रयोग गर्नुको कारण के हो त? यस सम्बन्धी केहि छलफल गरौ।
१. खुला तथा स्वतन्त्र भएका कारण लिनक्स तथा अन्य सफ्टवेयरहरु सित्तैमा पाइन्छ। यी सफ्टवेयरहरुलाई ईन्टर्नेटबाट कुनै शुल्कबिना डाउनलोड गरि प्रयोग गर्न सकिन्छ। त्यस्तै यी सफ्टवेयरहरुको चाहेजति प्रतिलिपी बनाउन सकिन्छ जुन सुबिधा माइक्रोसफ्ट विन्डोज जस्ता सफ्टवेयरहरुमा छैन।
२. लिनक्सको स्रोत खुला भएका कारण यसलाई आफुले चाहेजस्तै परिवर्तन गरि चलाउन सकिन्छ।
३. लिनक्सका लागि इन्टर्नेटमा रहेका न्युजग्रुप तथा फोरुमहरुमा उच्चस्तरको सहयोग पाउन सकिन्छ। विश्वभर छरिएर रहेका लिनक्सका बिकासकर्ता तथा अन्य प्रयोगकर्ताहरुले लिनक्समा आइपरेका कुनै पनि समस्याहरुलाई अत्यन्त कम समयमा समाधान गरिदिन्छन्।
सायद तपाइले विकिपेडियाको बारे कतै न कतै सुन्नुभएको होला वा इन्टर्नेट सर्फ गर्दा विकिपेडियामा रहेका लेखहरु पढ्नु पनि भएको होला। विकिपेडिया यति प्रख्यात भएको छ कि,गुगलमा सर्च गर्दा धेरै पटक विकिपेडियाका लेखहरु देखिने गर्छन्। विकिपेडिया विश्वको प्रमुख १०० वेबसाइटमा पनि परेको छ।
यति प्रख्यात हुँदा हुदै पनि धेरैलाई विकिपेडियाको बारेमा खासै थाहा नहुन सक्छ। विकिपेडियामा रहेका त्यति धेरै लेखहरु कहाँबाट आउछ? के ती लेखहरु भरपर्दा छन्?विकिपेडिया यति धेरै चर्चित हुनुको कारण के हो? यस सम्बन्धमा केहि चर्चा गरौ।
विकिपेडियालाई बुझ्नु भन्दा पहिले विकिको बारेमा जानकारी हुनु आवश्यक हुन्छ। सामान्यत वेबसाइटहरु निर्माण गर्दा त्यस वेबसाइटमा रहेका विषयवस्तु त्यस वेबसाइटकै बिकासकर्ताले राख्ने गर्छन्। त्यस्ता वेबसाइटमा रहेका बिषयबस्तु त्यस वेबसाइटका निर्माताले परिवर्तन नगरुन्जेल जस्ताको तस्तै रहने गर्छ र कसैलाई त्यस वेबसाइटमा रहेका लेख तथा अन्य बिषयबस्तु अनुपयुक्त लागेमा त्यस सम्बन्धि केहि गर्ने सुबिधा हुदैन। त्यस्ता वेबसाइटका सम्पुर्ण कुराहरु त्यस बवेबसाइटका निर्मातामै निर्भर रहेको हुन्छ।
ओएलपिसि एक सस्तो शैक्षिक ल्यापटप कम्प्युटर हो जसलाई विश्वभरका हरेक बालबालिकाहरू माझ बाँड्ने योजना बनाइएको छ, खास गरेर विकासोन्मुख मुलुकहरूमा। १०० डलरको ल्यापटप वा प्रति बच्चा एक ल्यापटप भनेर चिनिने यस ल्यापटपको आधिकारिक नाम XO-1 हो। नेपालमा यस ल्यापटपलाई 'मेरो सानो साथी' भनेर नामकरण गरिएको छ। यस ल्यापटपको मुख्य उद्देश्य ज्ञान र शिक्षाको आधुनिक रूपको पहुँच बालबालिकाहरू माझ पुर्याउनु रहेको छ। यस ल्यापटपको विकास प्रति बच्चा एक ल्यापटप (अर्थात, One Laptop Per Child, OLPC) ले गरिरहेको छ। ओएलपिसि अमेरिका स्थित एक गैर सरकारी नाफा रहित संस्था हो, जसको स्थापना एमआइटि मिडिया ल्याबका अध्यापकहरूले त्यस ल्यापटपको परिकल्पना, निर्माण र वितरणका लागी गरेका हुन्।
विशेषत: बलियो तथा कम उर्जा प्रयोग गर्ने यो ल्यापटपमा हार्ड डिस्कको सट्टामा फ्ल्यास मेमोरी राखिएको छ र सञ्चालन प्रणालीको रुपमा लिनक्स राखिएको छ। यसमा रहेको ताररहित सञ्जालको सुविधाद्वारा एक भन्दा बढि ल्यापटप बीच सूचना आदानप्रदान गर्ने सुविधा पनि यस ल्यापटपमा रहेको छ।
यस ल्यापटपलाई बालबालिकाहरूका अभिभावकले किन्ने नभइ सरकारी तवरमा देशका हरेक बच्चालाई बाँड्ने लक्ष्य राखिएको छ। यस ल्यापटपको मूल्य अहिले १३५ देखि १७५ डलरसम्म पर्ने गर्दछ। तर सन् २००८ सम्ममा ठुलो मात्रामा उत्पादन गर्दा यसको मूल्य १०० डलर सम्ममा झार्ने लक्ष्य राखिएको छ। यस ल्यापटपको उत्पादन गर्ने ठेक्का ताइवानको क्वान्टा नामक कम्पनीले पाएको छ। ओएलपिसिलाई ए.एम्.डि, इ-बे, गुगल, मार्भल, न्युज कर्पोरेसन, रेड ह्याट जस्ता बिभिन्न अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाहरुले प्रायोजन गरेको छ। पछिल्लो समयमा इन्टेल पनि यो सुचीमा थपिएको छ। त्यस्तै संयुक्त राष्ट्र बिकास कार्यक्रम (UNDP) ले पनि यस ल्यापटपलाई सहयोग पुर्याउने बताएका छन्।
मानिसको छोरा छोरी
गाईको बाछी बहर ।
कुकुर अनि बिरालोको
बच्चा छाउरा छाउरी ।
मानिसलाई झै गैडाको चाँही
भन्छन केटा केटी ।
कुखुराको चल्ला जन्मन्छ
अन्डाबाट फुटी ।
बाघको बच्चा डमरू हो
हात्तीको चाँही छावा ।
रुख काटिन्छ धरानमा
बन्छ हतियार आरनमा
घरलाई सुन्दर बनाउन
फुल रोपिन्छ आगनमा ।
दुध ल्याउछन ग्वालाले
दही जमाउछन ठेकिमा
मन दिई पढ्ने छात्रछात्रा
पडाउने गुरुबा गुरुमा ।
चरा बस्छन गुंड बनाइ
मह काड्छन मौरी डुंड्मा
कस्ता होलान मान्छेहरु बोल्छन लाजै बिना ।
अचम्मै भो गोप्यकुरा खोल्छन लाजै बिना ।।
आँफै धामी आँफै झाक्री बन्छन सबै यहाँ ।
जानी जानी आँफ्नै घर पोल्छन लाजै बिना ।।
कस्तो कस्तो युग आयो बुझ्नै गार्हो भयो ।
मान्छेले नै मान्छे यहाँ मोल्छन लाजै बिना ।।
जमना नै होड्बाजिको रै"छ जस्तो लाग्यो ।
आँफैले नै आफु जान्ने सोच्छन लाजै बिना ।।
सहर भित्र ...
अभिजात्य यौवनहरु
डिस्कोथेक, बार र नाइट क्लबमा
पारदर्शी, अल्प वस्त्रमा उदांगो भएर
कुन सभ्यताको देखासिकी मै व्यस्त छन्
सिगरेटको धुवाँमा रुम्मलीएर
व्हिस्किको ग्लासमा पोखिएर !
सहर भित्र ...
नवजात यौवनहरु
कुनै पार्लरमा शोकेस सजाएर
कतै फूटपाथमा शृंगार देखाएर
आफुहरुलाई व्यस्त राख्न संधैं व्यस्त छन्
कोहि बाध्यताको वस्त्रमा छोपिएर
केहि रहरको अभिलाषामा बाँधिएर !
