केहि माया मुटु संग साटेकी थियौ
केहि बाँचा आँखाले नै भाकेकी थियौ
नभन तिमी पराई भाकि छेऔ
सायद मुटुको नजिक आकी छ्यौ
केहि माया मुटु संग साटेकी थियौ
केहि बाँचा आँखाले नै भाकेकी थियौ
केहि होस् भए पो बिर्सनु तिमीलाई
कहिले बिर्से पो सम्झनु तिमीलाई
सायद भुली सकेछु मैले दैबलाई
सायद भुली सकेछु मैले आफैलाई
केहि माया मुटु संग साटेकी थियौ
केहि बाँचा आँखाले नै भाकेकी थियौ
सपनीमा भेट्न चाहन्छु कति कति
टुटे पो कल्पना भेट्थे म अति अति
बाटो हिंड्ने बटुवा को भर हुन्न सानु ।
आशय दिने ढटुवा को भर हुन्न सानु ।।
कती कुर्छौ उसैलाई फर्की आउछ भनी ।
धनको पछी छटुवा को भर हुन्न सानु ।।
साँचो माया नबुझ्नेलाई थाहा हुन्न अर्थ ।
बेसार जस्तै घटुवा को भर हुन्न सानु ।।
अघी पछी नसोची स्वार्थ हेरी जता ततै ।
पाउदा थाली चटुवा को भर हुन्न सानु ।।
हुन्छ भन्दै यहाँ उ सबलाई धोका दिन ।
बैगुनी भई खटुवा को भर हुन्न सानु ।।
यति मात्र फरक छ
तिमी र हामीमा-
तिमी बुद्ध भयौ,
हामी बुद्धू भयौ.....!
तिमीले,
दु:खको कारण ईच्छ्या हो भन्दै
महल त्यग्यौ.....,
हामीले,
ईच्छ्या पुर्तिले दु:ख मेटिन्छ भन्दै
महल बनायौ......।
तिमीले
असल जिवनयापन गर्दै
मृत्युवरण मोक्ष हो भन्यौ...,
हामीले
माहापापी भएर नि
प्राण जोगाउनु नै धर्म हो भन्दै
मृत्यु सँगाल्यौ......।
तिम्रा छिमेकिहरु
तिम्रो संगतले
अँगुलीमारबाट भिक्षु भए...,
तर हामी
तिम्रा संतान
भिक्षुबाट अँगुलीमार भयौ...।
पंञ्चे बाजा बजाउने रहरै भो यसपाली।
खाली डोली सजाउने रहरै भो यसपाली।
अपरिचित दुई आत्मा नजिकिने कल्पनामा,
घुम्टो खोली लजाउने रहरै भो यसपाली।
एक्लै हुँदा दुखी भई भन्थिन् ति बुढि आमा,
बुहारी पो कजाउने रहरै भो यसपाली।
चुलो चौको गर्नु पर्दा भन्ने गर्थी दिदी पनी,
जुठा भाँडा मजाउने रहरै भो यसपाली।
बोकेर डम्फु, टुङना मादल, गोठालो गर्दो हो
परेमा साँझ गाईबस्तु लिई बेसींमा झर्दो हो
वर्षाको झरी वारी र पारी, गाउँघर् रुझाउँदाँ
उर्लेर आउने, लिखुको जघाँर्, कसरी तर्दो हो?
सजाउँछन् रङ्ग, आँखामा हजार्, बाबै र आमैले
सुखमा राख्न परेमा जस्तै, दु:खलाई हर्दो हो
टमक्क परि मिलेको ज्यान, उस्तै छ पहिरन
परिमा आउँदा, जे जस्तो काम अगाडी सर्दो हो
आँखाको नानी उसैलाई ठानी भेट्नेछु म पक्कै
देख्दामा मलाई भुतुक्कै बनि उ पनि मर्दो हो
दिन त्यसै–त्यसै धुम्मिएको छ । घामको मुख नदेखेको पनि चार–पाँच दिन भैसक्यो । निःसार हुस्सु चारैतिर मडारिरहेको छ । चराचुरुङ्गीहरु कुहिरोभित्र अन्योलमा परेझैं यताउता भौतारिरहेका छन् । चारुको जोहो गर्न पनि सकिरहेका छैनन् बिचराहरु ! शीतले लपक्क भिजेकी पृथ्वीमाता सेतै फुलेकी बुढिया जस्तै आफ्नो आङको पछ्यौरीमा नै गुटमुटिएको झैं देखिन्छिन् । विचरी प्रकृति हुस्सुको घुम्टोभित्र शीतको धारा चुहाउँदै बिहान पनि अबेरसम्म अँध्यारी भएर रोइरहन्छिन् । चिसोले कठ्याङ्ग्रिएको उनको शरीर चिसो सिरेटोले सिरिङ–सिरिङ बनाउँदा काँडानै उम्रन्छ ।
प्रकृतिनै यसरी कठ्याङ्ग्रीएको बेला यस गरीब बस्तीका यी आदिवासीहरुको जाडो हटाउने उपाय भनेको बाटोमा छरिएका पराल भेला गरेर धुवाँ लगाउन बाहेक अन्य उपायनै के नै पो हुन्थ्यो । बिचराहरु दिनभर मालिकको घरमा काममा व्यस्त हुन्छन् बेलुकी भएपछि तातो खाना खाएर एक झप्को सुत्न पनि पाउँदैनन् । गरीबीको अभावले पिल्सिएर हाडछाला भएको शरीर न्यानो लुगामा गुटमुटिन के पाउँथ्यो । जसोतसो गरेर भल्ट्याङ–भुल्टुङ गर्ने दुधे बच्चालाई चैं चारठाउँ टालेको झुम्राले भएपनि चिसोबाट धन्य जोगाएका छन् । मसिनो खानका लागि त गाउँमा कसैको भोज भतेरनै आउनु पथ्र्यो । ती भल्ट्याङ्–भुल्टुङहरुले धान थन्क्याउने समय भएकाले दुई चाना आलुको तरकारीसँग पनि मनग्गे भातचाहिँ खान पाएका रहेछन् । दिनभरी धुलोमा भाँडाकुटी खेलेर साँझमा सुख्खा भात पेटभरी खान पाउँदा पनि रमाएर संसारनै जितेको महसूस गर्छन् । स्कूल जाने उमेर पुगेकाहरु प्नि साना भाइबहिनीहरुलाई हेर्न बाध्य छन् । बाबु आमालाई बनीबुतो गरेर दुई छाक टार्ननै मुस्किल पर्छ । बिचरा आमाहरु बच्चा जन्मिएर १५ दिन पनि सुखसँग खाएर आङ तङ्ग्रिन नपाई मालिकको काममा पेलिनुपर्ने बाध्यताका कारण २५–२६ वर्षको उमेरमानै अनेक रोगले च्यापेर अनुहार चाउरी पर्न थालिसकेको हुन्छ । न त आपूmलेनै पढ्न पाएका थिए न त सन्तानलाई नै पढाउन पाउँछन् । ६–७ वर्षको भएपछि त कमाएर आफै खानुपर्ने बाध्यता छ ती अबोध बच्चाहरुको । आफ्नै उमेरका मालिकका छोराछोरीको लुगा धोइदिने भाँडा माझिदिने घर सफा गर्नुपर्ने काम गर्दैमा उनीहरुको वालापन सकिन्छ । हरेक घरका बच्चाहरु आफ्नो पढ्न पाउने अधिकारबाट बन्चित छन् । आफ्नो झुप्रोबाट २ मिनेटको नजिकमा सरकारी विद्यालय हुँदा पनि उनीहरुले शिक्षाको उज्यालो प्रकाश पाउन सकिरहेका छैनन् । गरीबीका कारण पेट पाल्न र राम्रोसँग आङ ढाक्ने कपडा पाउननै उनीहरुको लागि दुर्लभ भैसकेको छ । घर–घरमा गएर बच्चाहरुलाई बिद्यालय पढाउनु पर्छ भन्दै उनीहरुको पढ्न पाउने अधिकारको हनन हुनु भएन भनी हिँड्ने विद्यालयका प्रधानअध्यापक केशवमान श्रेष्ठ भने आफ्नै घरमा काम गर्न राखिएका ९ वर्षे वालक हर्केलाई कहिल्यै घरको कामबाट बाहिर निस्कनसम्म दिँदैनन् ।
उ चड्यो,
अचम्म !
कसरी चड्यो होला ?
महान पुरुष नै रहेछ ।
नत्र त सम्भावना नै कहाँ थियो र
सगरमाथा भन्दा अग्ला
साँच्चै भनौं त सगरमाथा चड्न कति गाह्रो हुन्छ हगी ?
तर उ त सजिलै गरि चड्यो
फटाफट चड्यो
र चड्दै छ अजै पनि
ति अत्याचार,दमन,आतंक र भ्रष्टाचारको शिखर ।
हिज सडक र गल्लि-गल्लीमा
भौतारिएर हिंड्ने,
अनि
गाउँमा एक मुट्ठी मकै
फाटेर टालेको गोजीमा हालेर
नाङ्गो खुट्टा म्याउसे चेहरा पार्दै
घाँस दाउराको लागि जंगल धाउने 'उ'
हेर त आज,
तिम्लाई पाउने लक्ष्य मेरो पुरा गरी देउन ।
मायाँ गरी यो मुहारमा खुसी भरी देउन ।
भमराको ताँती लाग्ने फुल लाग्छ तिमी
यो दिलले र त सँधै - सँधै माग्छ तिमी ।
साथ दिई यो जीवनमा हर्ष छरी देउन
मायाँ गरी यो मुहारमा खुसी भरी देउन ।
तिमीलाई मायाँ गरें मनले चाहे पछी
हुँदा - हुँदा छुनै पुगें तनले चाहे पछी ।
अन्यायको जरो सब ढाल्नु थ्यो
दुखी अशायको मन टाल्नु थ्यो
दिएर एकता उपहार याँ
उजाड बस्तिमा सुन गाल्नु थ्यो
पुछेर आँशु त्यो अनुहारमा
खुशी र बेदना पनि चाल्नु थ्यो
बिहान बेलुका मुख जोर्न धौ
गरीबका चुलो पनि बाल्नु थ्यो
ठुला ठुला ताबुक यहाँ उठाउनु पर्छ साथी,
नसकेनी काम गर्ने हिम्मत ,जुटाउनु पर्छ साथी !!
ओभानो शरीर हुन्न काही पनि लुथ्रुक्कै भिज्छ शरीर
धेरै पसिनाका धाराहरु ,छुटाउनु पर्छ साथी !!
सस्तो परीश्रम बेच्नलाई बाध्यछौ यहाँ हामीहरु,
भएभर को जवानी यही लुटाउनु पर्छ साथी !!
भबिस्यको सुन्दर सपनाहरु सजाउन आएका हामीहरु
राम्रो काम र दाम नपाउदा सपनाहरु ,टुटाउनु पर्छ साथी !!
