भाषा छ विशाल चौर समा गर्दै ठुलो तर्खर
भै केही फरवार्ड, रेफरि कुनै ब्याकिङ् र गोल्कीपर।
खेल्दै छौं फुटबल बालक सबै साहित्यको बेसरी
हावा छैन परन्तु भित्र उसमा गुड्दैन केही गरी।।
खेल्नै हो अब खेल यो यदि भने चाँडो अगाडी सरी
ल्याऊँ शुद्ध विचार-पम्प, उसमा जोडौं र त्यो सुस्तरी।
हावा जागृतिको क्रमैसित भरौं सर्वत्र त्यो टन्न होस्
भर्दा जोड परेर किन्तु पहिल्यै टुट्ने र फुट्ने नहोस्।।
त्यो घात-प्रतिघात-चङ्क्रमणको चातुर्यु-सौदामिनी
लड्नासाथ उठेर चक्कर लिंदै घुम्दै रहोस् फन्फनी।
खेल्छौं हामि जती उती चटपटे उस्को नयाँ रङ्ग होस्
सारा दर्शक वर्ग मस्त सुरमा ताली पिटी दङ्ग होस्।।
नेपाली लेखहरु - पृष्ठ २२
विधाहरू
कालो मन्दाकिनीको जल, जलनिधिका मोतिको ज्योति कालो
कालो सौदामिनीको चहक सब शरच्चन्द्रको कान्ति कालो।
कैलाश श्रेणि कालो झलमल गर्ने शु्र्यको बिम्ब कालो
यो सारा सृष्टि कालो मनबिच छ भने दम्भ दुर्भाब कालो।।
दोषी माता पिताका बचन गुरुजनादेश नि:शेष दोषी
सत्यात्मा मित्र दोषी गृह परिजनको चाल देखिन्छ दोषी।
पत्नीको प्रेम दोषी अमृतमय मीठा बेदका वाक्य दोषी
यो सारा सृष्टि दोषी बिधिवश छ भने आफ्नो दृष्टि दोषी।।
थोत्रो पाटी उज्यालो, मलिन तृणकुटी, कन्दरा झन् उज्यालो
भिक्षा भारी उज्यालो, अझ वन वनको साग सिस्नु उज्यालो।
फयाङ्लो गुन्द्री उज्यालो, वर पर घुम्दा जीर्ण कन्था उज्यालो
तृष्णाको तृच्छ जालो मनबीच नभए जो मिल्यो सो उज्यालो।।
भर्दाभर्दै हजारौँ बिषय-सुख-घडा देह लम्तन्न पर्दा
झर्दा सम्पुर्ण सेखी, तुजुक पवनले निस्कने जोड गर्दा्
सर्दा आपस्त डर्दै पर पर धमिलो नाचको अन्त्य पर्दा
गिरदामा साथ जाने कुन-कुन चीज हुन्? सम्झ ती काम गर्दा।।
जस्तो मानी धनीका नगिच हर घडी तृपत जोडेर हात
छाती खोलेर गर्छौ हृदय बुझि सदा नम्रता साथ बात।
दु:खीका साथ उस्तै बिनयसित सदा मर्म सम्झेर बोल
अम्भोदनीलगल ! शङ्कर ! नाथ ! शम्भो !
दम्भोलिझै कठिन मन् पनि क्यै नरम् भो ।
रम्भोरुतर्फ अभिलाए पनि गैह्र कम् भो
वंभोजनी हुन म पाउँ प्रभो ! स्वयम्भो ! ॥१॥
यस्ता इनी बुझिलिंदा विषवृक्ष जस्ता
सस्ता अधम् विषयरस्कन चाटि बस्ता ।
अस्ताइगो वय सबै यम आइ कस्ता
कस्ता हुँनन् दिन हरे ! भुलियेछ रस्ता ॥२॥
पैले पनि जुनी बितेछ इनै गफैले .
शैलेश ! आज तब जन्म भयो उसैले ।
अहिले पनी जनम गो विषयोत्सवैले
कैले प्रभो ! तरनु भवपार मैले ॥३॥
मेरी पियारि भनि गैकन प्यारिनेरी
हेरी मुहार् जुलम भैकन वस्तिखेरी ।
घेरो लियेछ यमले अब छैन देरी .
के रीतले म तरूँला पछि नाथ ! फेरी ॥४॥
१
न शक्छौ यो आंश टपटप टिपी चप्प पिउन
न शक्छौ मासूले दिनभर अघाएर जिउन ।
न शक्छौ यो भुत्ला लिइकन कुनै वस्त्र सिउन
चुड्यौ व्यर्थे मेरो मनुज ! तिमिले जीवन किन ? ॥
२
सिधा सादा निर्धाउपर पिर बाधा जति जति
ठूला बाठा टाठा मनुजहरू पार्छन् उति रति ।
घृणा, निन्दा हत्या प्रभृति सब उस्को कटु फल
उनै उल्टो भोग्छन्, विधि-नियम यो जान अटल ।।
३
तिमी जान्ने बाठो मनुज, गुरुजस्तै भुवनको
म लाटो अज्ञानी विग बिचरो दूर बनको ।
स्वभावैले मेरा उपर हुनुपर्ने सदयता
लियो जानाजानी अहह ! किन उल्टो एरुषता? ॥
४
जुटाइ शिरमा लटा वदन-क्रान्ति फुस्रो गरी
बसी वजन ठाउँमा नयन नासिकामा धरी ।
विचार कुन तत्वको गरदछ्यौ अकेली बनी
सखी ! भन वियोगिनी हुनगयौ कि या योगिनी ?।।१।।
शरीरभर बाहिरै झलकदा नशाजाल यो
विशेष-रुचि-भङ्गको स(श) कल चित्तले देखियो ।
झुकीकन महेशको गरदछयौ पुकारा पनी
सखी भन वियोगिनी हुनगयौ कि वा योगिनी ? ।।२।।
घडी विकट भस्त्रिका स्मरण हुन्छ नि:श्वासले
घडी अचल भै तिमी अडदछयौ सुखाभासले ।
विलक्षण छ वायुको गति बुझन्न केही पनी
सखी ! भन वियोगिनी हुनगयौ कि वा योगिनी ?।।३।।
वहाइ पसिना घना खलखली, सही कम्पन,
बलैसित उठायिछौ सब सहस्र पत्रासन ।
झिजो बहुत मान्दछयौ अलिक बात चल्दा पनी
बानी खराब लिइ पापकि डर् नमानी ।
तानी धनू कुसुमबाण ! भयेर मानी ।
सानो जनानिउपरी शर हानि हानी
हानी गरी सकिदियौ भरिलो. जवानी ॥१॥
मालीक साथ नहुँदा विरहाग्नि पाली,
फाली शरीरभरका गहना फुकाली ।
खाली पडेकि छु जहाँ मन क्यै समाली
जाली नह्वौन भगवन् ! दिउँला म गाली ॥२॥
सारा शरीरभरि छन् पसिनाकि धारा
हा रामचन्द्र ! भनि गर्दछु धेर् पुकारा ।
आराम् कतै छइन देख्छु दिशा अँध्यारा ..
नाराज नह्वौन कुसुमायुध ! हे पियारा ॥३॥
खानापिना दुर भयो मनमा छ ताना
गाना लहड्हरू पनि ती भया बिराना ।
चानासरी शरिर भो शर लागि नाना
हा नाथ् ! यसै मरिगना बिचरी जनाना ॥४॥
(१)
प्रजाको हर्षका साथ जल वर्षा गरीकन ।
आई पुगी प्रिय वर्षा वर्षतुल्य वने दिन ॥१॥
(२)
कालाबादलमा सानी उज्याली बिजुली परी ।
कृष्णका काखमा खेली रहेकी राधिकासरी ॥२॥
(४)
इन्द्रिनीहरुको शोभा हेरनू होस सज्जन ।
अप्सराले खसालेका रत्नको हार झै छन ॥३॥
(७)
मेघको गर्जन सुनी नाचे मयुर बेसरी ।
दाताको गुलियो बोली पाएका गरीबै सरी ॥४॥
(१०)
काला पहाडमा सेता पानीका छहरा छुटे ।
कृष्णका छातिका मुक्ताहारको उपमा लुटे ॥५॥
उज्यालो त्यै अग्लो हिमचुली छ, त्यै नील गगन
तिनै खोला नाला, रुखहरू तिनै, त्यै छ पवन ॥
म त्यै छु, त्यै प्यारो खगजुनि छ, त्यै चञ्चुपुट यो
कठै ! त्यो आनन्दी मधुर वय मेरो तर गयो ॥
जवानीको चढ्दो अति चहकिलो रङ्ग रसमा
म देख्थें नाचेको सकल वनमा स्वर्ग-सुखमा ॥
थलामा घन्केको कुहँ कुह कुहँ कौतुक थियो
कठै ! त्यो मानन्दी मधुर वय मेरो सब गयो ॥
जुनेली वासन्ती सरस निशिको अन्त्य पहर
जसै देख्थें लाग्थ्यो हृदयबिच संगीत-रहर
चुचो खोल्थें बोल्थे तन मन सबै गद्गद थियो
कठे ! त्यो आनन्दी मधुर वय मेरो अब गयो ॥
पखेटा छन् लाटा, चल गतिको गौरव छुटयो
चनाखा आँखामा किन किन धमीलोपन जुटयो ॥
बलाँतीझै छाती, तन सब जरा-जर्जर भयो
कठै ! त्यो आनन्दी मधुर वय मेरो सब गयो ।
प्रिय नेपाली शूरवीर हो, नवयुगको यो संक्रान्ति-
समय छ, यसमा नचढोस् तिमिमा फूट वैरको भ्रान्ति !
एकै तन भै एकै मन भै देश-कालको गति जानी
बढ्दै जाऊ, चढ्दै जाऊ, भन्दछ यो युगवाणी ।
तोड्यौ हुकुमी साङला, फाल्यौ फयाडला खड्गनिशाना
झ्याङला काटयौ सब मर्जीका, बदल्यो स्थिति र जमाना
अब तिमि नै छौ सेवक, तिमि नै मालिक, यो पहिचानी
लाग निरन्तर देशोन्नतिमा भन्दछ यो युगवाणी ।
दुःशासनले केश खिचेको द्रुपदकुमारीजस्ती
दुःख दर्दको विकट दल्दलमा बिचरी पलपल फैस्ती
जन्मभूमिका सुनीनशक्ना लम्बा करुण कहानी
सुन्दै जाऊ, गन्दै जाऊ, भन्दछ यो युगवाणी ।
गर्नैपर्दछ अब तिमि सबले नव राष्ट्रको निर्माण
यसमा तिलभर नहट पछाडी, चाहे जानोस् प्राण
वीर देशका वीर तिमी छौ वीरखतका अभिमानी
नझुकोस् तिम्रो वीरपताका, भन्दछ यो युगवाणी ।
कहाँ थियो वास, अघी म को थिएँ,
कसो हुँदा यो पिंजरा लिंदो भएँ ।
कहाँ छ जानू कुन साथ लीकन,
तँलाई मालुम् छ कि यो कुरा भन ?
१
कदापि कत्ती नलगाइ ठक्कर,
ग्रहादिलाई दिनहुँ निरन्तर,
घुमाउने को छ खडा भईकन,
तँलाइ मालुम् छ कि यो कुरा भन ?
२
अशेष आब्रम्हा पिपि लिका-तक
शरीर एकै उहि पान्च-भौतिक,
परन्तु भाग्यादि घटीबढी किन,
तँलाइ मालुम् छ कि यो कुरा भन ?
३
गुटूमुटू भैकन गर्भ जालमा
बसी कठै अन्जलि जोरि भालमा,
काराउँदा बन्धुहरु थिए कुन,
तँलाइ मालुम् छ कि यो कुरा भन ?
