शण्ड – कुमार, पहिले जान, पढ विज्ञान बेसरी, त्यसै विषयमा बोल जानेर अनि, च्याट्ट यो सबके बीचमा ।
प्रल्हाद– (एकै छिनपछि ) एक एक हो, ज्ञान यो मिल्यो,
जीवनीभर के जप्तै जाने, त्यो-दुइ होइन –
तीन होइन - ? यो मैले जाने संसारमा हरि
एक हुन्, सत्य हो एक, उसकी ज्ञान एक हो,
अगाडि एकको शून्य अज्ञान र असत्य हो,
पछाडि एकको शून्य जति जोडयो अनन्त छ त्यो
असंख्य सत्य हो सोही हो विज्ञान-अनन्त छ
बढ्छ त्यो जति जोडिन्छ, जानी जानी नसक्नु छ,
एउटा विन्दु जान्नाले तृष्णवसागर बढ्दछ
अझ जान्न्, नजानिन्छ, -समुद्र परमाणुको
सूर्यकै आयुको निंति अगाध र अपार छ
विज्ञान कर्म हो, कर्म गर्नुपर्छ गरिन्छ त्यो,
परन्तु बुद्धिमानी हो ज्ञानी निष्काम पाउनु
त्यो कर्ममा छ विज्ञान आफू बाहिर, ज्ञान छ
आफू भिज्ञ, उ टाढा छ खोजीमा हिंड्नु पर्दछ,
तर यो छ कलेजामा आफूभन्दा समेत, या
नेपाली लेखहरु - पृष्ठ ७
विधाहरू
तीनचतुर्थाश नङ्गा झुत्रे
माग्नेसित आफ्नो भलवस्त्र
साटासाट गरी सडकमा
सधैभरी नसुतीकनै*
केवल स्फटिकको धर्केअंशको
भरमा परेर जाडो गर्मी
कसले ठीक-ठीक जान्न सक्यो ?
सुख फुकाली भूईमा फाली
सबको दुःखको लाश स्वयं
बेसाई
आफ्नो काँधमा हाली
भोकभोकै दौडधुप नगर्नेले
जोख्ने कलको भरले मात्रै
कसले कहिले दुःख तौल्न सक्यो ?
स्वार्थी भाते आात्मा बेचेको
पाउको नङले माता, लेख लौ एउटा कुरा
मेरो ललाटमा : मर्ने बेलामा म मुकुन्दको
मुख हेरेर यो आँखा पाऊँ चिम्लन शान्तिले ।
यसको निम्तिमा माता, देऊ सद्बुद्धिको वर
मुकुन्दलाई । त्यो तिम्रो भक्तलाई, दया गरी
नदेऊ यतिका विद्या बढखर्ची हुने गरी,-
हिंड्ने के धर्म के पाप के चोखो के जुठो भनी
नबनाऊ महात्मा, जो भिन्न देख्तिन भन्दछ
परचक्रीहरूलाई र आफ्नो बाबुलाई नै,
जननी जन्मभलाई रण्डीलाई विदेशका;
नदेऊ यतिका विद्या पैसा र रुपियाँ दुवै
सरोवर गरी छान्नै नसक्नेसम्म नास्तिक
हुने गरेर जो वेदलाई कुल्चन सक्तछ,
आमाको बीच छातीमा जो कीला ठोक्न सक्तछ ।
यत्तिमात्र तिमी देऊ जुन पाएर सुस्तरी
त्यो आफ्नो आमदानीले पाओस् छाउन जिन्दगी;
जुन मन्दिरमा जन्म्यो त्यहीं धूप भएर त्यो
हावा पवित्र पारोस्, वा जानोस् अन्तसमेत त्यो
क्यै जिते झैं, क्यै संझे झैं,
को त्यो पथमा गाइरहेको ?
मानिस जस्तै सुरु सुरु हिंड्दै
सबलताले तीय निखन्दै
को त्यो पथमा गाइरहेको ?
दुइटा खम्बा बलियो भित्ता,
भित्ता मास्तिर एउटा छाना
राखी, यो हो आलय भन्दै
पुस्तकहरुले तानिरहे झैं
को त्यो पथमा गाइरहेको ?
झुट नचिन्ने, सत्य अँगाल्ने,
चढ्दै मास्तिर म गिरें भन्ने,
वातावरण नै भूषित पार्ने,
वरपर हेरी अड्न नसक्ने
को त्यो पथमा गाइरहेको ?
साट्न पाइए कस्तो हुन्थ्यो सपनासित बिपना,
विपनासित सपना !
बजार लाग्दथ्यो पृथ्वीको एक कुनाबाट अर्कोसम्मन्
सुखी बन्दथे धनका भरियादेखिन् हर नङ्गासम्मन्
मत्त अजीर्ण रोगीदेखिन् भोका जीर्ण रोगीसम्मन्
विद्वान् असन्तोषीदेखिन् मूर्ख सन्तोषीसम्मन् ।
भर्न पाइए कस्तो हुन्थ्यो बिपनाका विष फालेर
त्यो घडा सपनामा लाग्ने अमृतधारा थापेर ।
साट्न पाइए कस्तो हुन्थ्यो सपनासित बिपना,
बिपनासित सपना !
बिपनाका यी अबोला मतिमा सपनाको बोल्ने शक्ति
आवेश हुन्थे, कल्पनाको नाम रहन्थ्यो सद्भक्ति
बिपनाका साहसले मेट्थे सपनाका धक कातरपन
निराशावादी विपनाका सब आशावादी बन्थे झन् ।
सपनाका अमरत्वकलासित मरण साटी विपनाका
भेट्न पाइए कस्तो हुन्थ्यो मानिस स्मतिका पानाका !
केटा – हे कुन्जमा गुञ्जियो
केटि – स्वर कोइलीको
केटा – हे बासना छरियो
केटि – बेली चमेलीको
केटा – हराभरा यो बाटिकामा हो, तार मन बिनाको आफै लौ झंकियो
दूर दूर यो आबाज हो, पवनको गतिमा अकासिने भो
केटि – हर्षको आँशु मेघ झैँ नै भो
केटा – हे निद्रा हरायो हो
केटि – मेरो परेलीको
केटि – हे क्षितिजमा हो सुर डुबेको गोधुलीमा हो पंक्षी लुक्न गो
पूर्ण चन्द्रको मुस्कान भो बसुधामा हो ज्योति पोखियो
केटा – मायाको बन्धन नचुडिने भो
केटि – हे ताराले सिंगार्यो
केटा – माथि उजेलिको
यसै राम्रो हिमचुली-सुनपानीमा चोपली
बिहानीमा उचाली
त्यसैमाथि झन् राम्रो-कसैमाथि माया बसाली।
कति राम्रो हिमचुली घामको रेखी हाली
कहाँ होलिन् हिउँगोरी भरखर माया थाली
घाम झुल्कन बाँकी छँदै घामको रेखी पर्योै
थाहै नपाइ आज मलाई कल्ले माया गर्योर।
घाम झुल्क्यो पहाडमाथि सुनको कलश राखी
आफैँलाई अर्पेपछि अर्पन के बाँकी
लेकदेखि घामको रेखी बेँसीतिर झर्योम
आफैँलाई गर्ने माया कि मैतिर सर्यो ।
आज बिहान जागा हुँदा-भित्री आँखा खुल्यो
भित्री आँखा खुल्दा देखेँ-माया रै' छ ठूलो
सुन्पानीमा चोपलेझैँ सिङ्गै हिमाल चुली
हिमाल चुली ठूलो हो कि, मेरी माया ठूली।
नेपाली हामी रहौंला कहाँ नेपालै नरहे
उँचाइ हाम्रो चुलिन्छ कहाँ हिमालै नरहे
तराई हाम्रो सुनको टुक्रा, हिमाल हीराको
माटो र पानी पहिलो धन धर्तीका छोराको
ए कहाँबाट हेरौंला संसार सन्झ्यालै नरहे
नेपाली हामी रहौंला कहाँ नेपालै नरहे
दशै र तिहार रमाइला हाम्रा चुड्का र ख्यालीले
हिर्दय हाम्रो जुर्मुराउँछ जीतको झ्यालीले
बैंसको तालमा नाचौंला कहाँ मादलै नरहे
नेपाली हामी रहौंला कहाँ नेपालै नरहे
आकाश छुने टाकुरा हाम्रो भेटेर भेटिन्न
पौरखी हाम्रा पुर्खाको पाइला मेटेर मेटिन्न
बिम्झौला कहाँ, पूर्वको पैलो उज्यालै नरहे
नेपाली हामी रहौंला कहाँ नेपालै नरहे
त्यसरी होओस् मरण
जसरी सुत्छन् तारमा गीतका चारु चरण
हिमालचुली देशमा, दिनको शान्त भेषमा
जसरी गर्छन् विश्राम, सूर्यका स्वर्ण किरण
त्यसरी होओस् मरण ।।
सुन्दर सृष्टि निहारी, सुखैले चिम्लूँ नयन
विहानीपख रातको, कुसुम पारिजातको
जसरी जान्छ झरेर, भुइँमा विनापवन
त्यसरी होओस् मरण ।।
मुटुमा चोट नपरी, टुटेर जाओस् बन्धन
बादलको सेतो ह्रासमा, दुइटा मूर्ति पासमा
जसरी शिर नुहाई, आफैंमा हुन्छन् अर्पण
त्यसरी होओस् मरण ।।
अमरापुरी सभामा आफैंलाई गरूँ वरण
त्यसरी होओस् मरण ।।
कस्तो हुन्थ्यो यो जुनीमा यति धोको पुगे
मेरो दिल दुख्छ हजुर, भाइको दिल दुखे
तोपचरीको गुँडै राम्रो पूर्वतिर दैलो
भाइको भने घरै छैन कहाँ खेलूँ भैलो
कस्तो हुन्थ्यो- एक घर सबैलाई पुगे
मेरो दिल दुख्छ हजुर, भाइको दिल दुखे
पल्लो घरको धुरीबाट धुवाँ आ’को छैन
मैले खाई के सार भयो, भाइले खा’को छैन
कस्तो हुन्थ्यो- एक गाँस सबैलाई पुगे
मेरो दिल दुख्छ हजुर, भाइको दिल दुखे
फूल राम्रो गुराँस हो कि फूल राम्रो कपास
भाइको शिरमा टोपी छैन, कहाँ लाउने गुराँस
कस्तो हुन्थ्यो एक धरो सबैलाई पुगे
मेरो दिल दुख्छ हजुर, भाइको दिल दुखे
