आशाको दीयो बल्दैन मेरो तिमी नै नभए ।
ओठमा मुस्कान फल्दैन मेरो तिमी नै नभए ।
बहन्छ्यौ सधै बनेर रगत यो नशानशामा
धड्केर मुटु चल्दैन मेरो तिमी नै नभए ।
बिर्सन्छु सारा दर्दका कुरा बाहुमा कसिंदा
दुखका प्रहर ढल्दैन मेरो तिमी नै नभए ।
हाँसेर जिबन बाँचौला संगै मरौंला संगसंगै
चितामा आगो जल्दैन मेरो तिमी नै नभए ।
नेपाली लेखहरु - पृष्ठ ८८
विधाहरू
तिमि मेरो जिन्दगीमा रसा जस्तो भयो
नमेट्टीने गरि दिलमै बसा जस्तो भयो
धेरै गरे भुल्न उनलाई,मन बुझाउन खोजे
जाल रच्दै तिम्ले मलाई फसा जस्तो भयो
मनले भन्छ तिम्रै सामु बसु जुनी भरि
एकलौटी मात्रै दिलमा पसा जस्तै भयो
हेर्छु भन्छु तिम्रै नयन हरेक जुनी जुनी
मैले एक्लै माया जालमा धसा जस्तो भयो
जिन्दगीमा नसोचेंको मिठो बहार आयो
बेसहारा यो जीवनले न्यानो साथ् पायो
लाग्छ अब यहि साथलाई मैले पुज्नु पर्छ
जिउनी आखिर यौटै संग मैले बुझ्नु पर्छ
काँडा लाग्थ्यो हिजो सारा फूल बनि छायो
बेसहारा यो जीवनले न्यानो साथ् पायो
नयाँ घर बन्ने कुरा सुने पछि केटाकटीहरू खुशीले गद्गद् भए । मन हँसीलो खुशीलो भयो । सबैजना रमाए । अचेतन मनभित्र एउटा आसा पाले । आहा ! नयाँ घर बन्ने भो । नयाँ घर बनेपछि हामीहरूले पनि एउटा एउटा कोठा पाउनेछौ । आफ्नै कोठामा हामी पनि रमाएर वस्ने छौ ।
त्यति मात्र होइन उनीहरू नयाँ घरको नयाँ कोठालाई कसरी सजाउने । टि भी कता राख्ने । पलङ कता राख्दा ठीक होला । झ्याल कता फर्काउदा राम्रो होला भन्ने वारेमा सोच्न थाले ।
नभन्दै घरमा सबैजनाको एउटै मत भयो । नयाँ घर बन्नेमा पक्का पक्की नै भयो । घर त वनाउने तर कति कोठाको वनाउने कोठा कस्ता वनाउने कत्रा वनउने भनेर ठूलै बहस चल्यो । अझ घर कति तलाको वनाउने भन्ने वारेमा त उनीहरूको एकमत हुनै सकेन । सबैले आ-आफ्नो अडान राखे । अडान कसैले पनि छाडेनन ।
घर पुरानै भए पनि त्यति कमजोर भने छैन । अलि कोठा नमिलेको मात्र हो । अहिले हामीसंग रुपैया पैसा पनि त्यति प्रसस्त छैन । घर वनाउनु भनेको चानचुने कुरा पनि होइन । रुपया पैसा जोरजाम गरेर मात्र घर भत्काउनु पर्छ । त्यसैले अहिले यही घरलाई रङ् रोकन लगाएर वस्नु पर्छ । घरको एकजना सदस्यले यस्तो प्रस्ताव राख्यो ।
~काठमाडौ, कार्तिक १९
मुनामदन छापिएको चार-पाँच वर्ष भएको थियो होला, मैले लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाजीलाई पहिलोपल्ट भेट्दा । उहाँ तीस वर्षको हुनुहुन्थ्यो, म भने १४-१५ वर्षको थिएँ । डिल्लीबजार नाटकमण्डलीले उहाँलाई नाटक लेख्न भनेको रहेछ । उहाँले भरत मिलन नाटकको एक अध्याय लेखेर दिनु पनि भएको रहेछ । त्यसलाई सफासँग सारेर म अरू अध्यायका लागि ताकेता गर्न धोबीधारा गएको थिएँ । नाटक सञ्चालकले देवकोटाजी नरम मान्छे छन् भनेका थिए । म पुग्दा उहाँ विद्यार्थीहरूलाई पढाइरहनुभएको थियो । उहाँले पढाउनसकेपछि आफूले सारेको उहाँको नाटक देखाएँ । यसो हेर्नुभयो, अक्षर त साह्रै राम्रो रहेछ । यस्तो अक्षर लेख्ने मान्छे म खोजिरहेको थिएँ, भन्नुभयो । अनि के खोज्छस् कानो आँखो भनेजस्तो भयो मलाई । म सारिहाल्छु नि भनेँ । मेरो अक्षरको नाताले उहाँसँग घनिष्टता भयो । अक्षरको पनि विशेषता हुँदोरहेछ । त्यसैले उहाँको संगतमा पर्न पाएँ । शाकुन्तल, सुलोचना, महाराणा प्रताप, पृथ्वीराज चौहानजस्ता थुप्रै कृतिहरू मैले साफी गरेको हुँ । देवकोटाजीमा पूर्वीय संस्कार भए पनि उहाँले लेखनमा पश्चिमी शैली ज्यादा अपनाउनुभयो । त्यसो गरेर आफ्नो देशलाई बौद्धिक रापले सिँगार्न लाग्नुभयो । विभिन्न जात र वर्गको उत्थानका लागि पनि उहाँले साहित्य रच्नुभयो । मुनामदनमा भोटको कुरा, म्हेन्दोमा तामाङको कुरा छ । धेरै वर्ग, जातिहरू उहाँका कृतिमा आएका छन् ।
पछि उहाँले नै मलाई भाषाअनुवाद परिषदमा जागिर पनि खुवाउनुभो । २००६ सालसम्म म उहाँको संगतमा परेँ । भाषाअनुवाद परिषदमा धेरै विद्वान, समाजसुधारकहरू भेला हुँदारहेछन् । इतिहास शिरोमणि बाबुराम आचार्य, पूर्णप्रसाद ब्राह्मण, रूद्रराज पाण्डेजस्ता उतिबेलाका नाम कमाएका विद्वानहरू त्यहाँ जम्मा हुन्थे । एककिसिमले जागरणको अखडा बनेको थियो परिषद । नाम भाषाअनुवाद भए पनि काम कृति निर्माणजस्तो भएको थियो । देवकोटाले महाकाव्य लेख्नुभयो, लक्ष्मी निबन्ध संग्रह लेख्नुभयो । बाबुराम आचार्यले इतिहास उतार्नुभयो । गोपालप्रसाद रिमाल पछि आउनुभयो । नाटक लेख्नुभयो । उहाँहरूको संगतले मैले पनि लेखेर देखाउन थालेँ । हामी संवेदनशील छौं भने प्रभावशाली व्यक्तित्वको गुण हामीमा पनि अज्ञात रूपले सर्दोरहेछ । देवकोटा र अरू लेखक विद्वानहरूको संगतले म पनि लेखक बनेँ । नाटक लेखेँ, कविताहरू लेखेँ । र सुधारको चेतले उत्प्रेरित बनेँ ।
बिक्रम सम्बत २०३३ साल जाडो महिना मंगसिरको सुरुवातसँगै हामी हिमालय माध्यमिक विद्यालयबाट एस.एल.सी. परिक्षाको तयारीको लागी संयुक्त पढाइ कार्यक्रम चलाउने उद्धेश्यले म, प्रकाश बुढाथोकी, सर्वधोज निरौला अनि कृष्णलाल मिश्र मिलेर चौहान बाको चारधुरे घरमा डेरा लिएर बस्यौं । किनभने मेरो घर हालको वार्ड न. १४ को पुछारमा थियो, सर्वधोजको बाघखोर र कृष्णलालको १५ न. वडामा थियो प्रकाशको घर वडा न. १० भए पनि त्यो बेला यातायातको असुविधाको कारणले ट्युसन आदि पढ्न संयुक्त राम्रो हुन्छा भन्ने बिचारले डेरा लिएर बसियो । घर छोड्ने रहर, बजार बस्ने रहर अनि साथीभाइको महत्वको उमेरले पनि होला हामीलाई कहिले घर छोडौ जस्तो पनि भएको थियो । यिनै स्वार्थहरूले हामीलाई एकै ठाउमा बस्ने ब्यबस्था समयले गरायो । चौहान बाको घर छेउमा ठुलो चौरी थियो तारबारले घेरा बार गरिएको जो अहिले दमक नगर पालिकाले सब्जी बजार को ब्यबस्था गरेको ठाउ हामीलाई खेल्न ज्यादै सजिलो थियो त्यो ठाउ, त्यहाँ गएर हामी भलिबल खेल्थ्यौ, बिहान उठेर खान बनाउने अनि केही छिन पढ्ने दिउसो खेल्ने निरन्तरता बनेको थियो हाम्रो, हामीले त्यहाँ खेल्न थाले पछि सडक विभागका हाम्रा साथीहरू पनि खेल्न आउथे जसले गर्दा हाम्रो भलिबलको टिम पुग्थ्यो ।सडक विभागमा हामी सँगै पढ्ने साथी रामु सुनुवार, माइ धारबाट आएको अर्को मित्र देवी प्रसाद बारकोटी अनि भैया जी, भिम गुरु, बद्री त्यहाँ खेल्न आउथे साथै साना केटाकेटीहरू पनि उनीहरूको आफ्नै खेल खेल्न आउथे बडो रमाइलो हुन्थ्यो दिनभर ।
हाम्रो निरन्तरता बिहान उठ्नु दैनिकी कार्य पछि खानपिन पढाइ अनि खेल्नु थियो । एक दिनको कुरा हो त्यो दिन धेरै ओटा दशाहरू जोडिएको दिन रहेछ हाम्रा मित्रहरूलाई भयो के भने बिहानै उठेर प्रकाश बुढाथोकीले स्त्री (iron ) तताएछन त्यो बेला बिजुली थिएन कोइलाले तताउनु पर्थ्यो अनि प्रकाशलाई कपडाहरू चिटिक्क पारेर लाउनु पर्थ्यो सोहि बमोजिम फुर्ति देखाउथे प्रकाशले, तताएको स्त्री प्रकाश यसो बाहिर निस्किएको बेला मौका छोपेर मित्र कृष्ण लालले आफ्नु पेन्टमा मौका परस्ती गरेछन भर्खरै धरान ड्रेसको टेलर्समा सिलाएको पोलिस्टर को पेन्ट को स्त्री बराबरको भाग तातो फलामले खाइदिएछ, रुन्चे अनुहार देखेपछि थाहा भयो मौकाको फाइदा दिनभर साथीको रुन्चे अनुहारले बताई रहेको थियो हो पनि बिद्यार्थी जीवनमा पैसाको अभावमा कानी कुथी जोडेको कपडा डढेर सकियो शोक सभा मनायो साथीले त्यो दिन पोलिस्टर को पे न्ट को हामी खुब हास्यौं त्यो दिन .........प्रकाश भन्दै थियो अल्छेको तिघ्रामा तातो परेछ हा ..हा - हा.. चक चके का चाक्ला ... खुब रमाइलो भयो हामीलाई आखिर उमेर र समय त हो नि .... ।
"बुबा, मलाई एक जोडी टिसर्ट र पेन्ट त नभै हुँदै हुँदैन । मैले त भन्दिएको छु नि ।" माईली छोरीले दशैंको डिमाण्ड तेर्स्याइन ।
"मलाई त टिसर्ट र पैण्टले मात्र पुग्दैन । त्यसमा मिल्ने एक जोडी स्याण्डल पनि चाहिन्छ ।" ठूली कान्छीको यो डिमाण्ड हो यो ।
कान्छी छोरीको डिमाण्ड भने लुगा-फाटातिर नभएर दशैंमा खसी ल्याउनेतर्फ केन्द्रित थियो । उनी भन्दै थिइन - "मामु बाबालाई यसपटक त खसी ल्याउनु पर्छ भन्नुहोस् है । पल्लाघरमा त अस्ति नै कति ठूलो खसी ल्याईसके । दशैंमा मार हान्ने अरे । हामी पनि मार हान्नु पर्छ । दशैंमा मार त हान्नै पर्छ नत्र त दशैं आए जस्तै हुँदो रहेनछ । पोहोरसाल मार नहान्दा दशैं आए झैं लागेन ।"
ठूली कान्छीले सानी बहिनीको कुरामा सहमति जनाई ।
"मासु त अरुकहाँबाट ल्याएर खाए पनि हुन्छ तर लुगाफाटा चाहिं ल्याउनै पर्छ । नत्र म त टिकै लगाउँदिन बरु त ।" भित्रैबाट कान्छो चिच्यायो ।
"तँलाई खालि लुगा मात्रै ! अस्ति मात्र आमाले सर्ट पैण्ट ल्याइदिएको होइन ।" ठूली कान्छीले भाइको कुरामा असहमतिको पोको फुकाई ।
अरुकोभन्दा जेठो छोरा विजयको डिमाण्ड पनि कमको थिएन । उसले गत सालदेखि नै आमालाई डिङ्गो जुत्ता चाहियो भनेर पिरोलिरहेको थियो । यसपाली भने जसरी भए पनि त्यो डिमाण्ड पूरा गराउने सुरमा थियो जेठो । साथीहरूको अघि उसलाई मुख देखाउन नै नहुने भएको थियो । हाट-बजार जाँदा होस या अन्यत्र कतै जाँदा होस, ऊ डिङ्गोको अभावमा आफूलाई होचो भएको महसुस गर्दथ्यो । कहिलेकही त डिङ्गोको अभावले होला कही कतै जान पनि अल्छी गर्दथ्यो । तर साथीभाइलाई भने अरु नै वाहना बनाउँथ्यो । जुत्ता नभएर नगएको भन्दैनथ्यो । उसका साथीहरूले लगाउने गरेका कपडाहरूको त भनेरै साध्य थिएन । खै के के हुन के के हुन । थरी थरीका थिए । केहीसँग त हिरोहण्डा बाइक पनि थिए । उसले भने जावो एकजोडी डिङ्गो त हाल्न नसकिरहेको अवस्थामा हिरोहण्डा हाल्न सक्ने त कुरै थिएन । तर जसरी भए पनि जे गरेर भए पनि उसले यसपाली त्यो डिमाण्ड भने पुरा गराउनु थियो ।
देशले रगत मागे मलाई बली चढाऊ
रुँदिनन मेरी आमा हो नेपालीकी छोरी
बुढेसकालका लाठी देश यज्ञभित्र होमी
मेरी बुढीआमा गोठमै हाँसीखुसी देखिन्छिन
ती काँगडाका सन्तान अँझै मरेका छैनन
तर चियाबारी र बाँसघारी कुरिरहेका हुन्छन
पाउँदिन केही पनि रगत-स्तनको साटो
आउदैन माग्न उसलाई हो नेपालीकी छोरी
तिम्रो जस्तो मुटु मेरो पनि
तिम्रो जस्तो माया मेरो पनि
नबोलाउ मलाई निष्ठूरी भनि
तिम्रो जस्तो बाधा मेरो पनि
तिमीलाई अंगाली कता कता भागी जाने धोको मेरो पनि
तर पाँउमा दस्तूरको तिम्रो जस्तो कल्ली मेरो पनि
दुई प्राण एक नभएपनि तिमी सितै बँच्छ मेरो पनि
नबोलाउ मलाई निष्ठूरी भनि
तिम्रो जस्तो बाधा मेरो पनि
धेरै भएको थियो मैले रोहिनीलाई नभेटेको । यस्तै भयो होला ९ वर्ष जति।अन्तिम पटक मैले उनलाई डाँडा गाउँको पोस्टमा सर्चमा जाँदा भेटेको थिएं ।त्यसपछि बेपत्ता भएकी उनि अहिले उहि डाँडा गाउँनै जाने त्यहि आर्मी पोस्टमै भेटिएकी थिईन् ।
झन राम्री पो देखें साथमा लगभग ७ वर्ष जतिको चन्ञ्चले छोरो पनि थियो । त्यो देख्दा मन एकतमासको हुनपुगेको थियो ।कता कता खल्लो मशसुस गर्दै थिएं । उनलाई भेट्न पाउँदा भने खुसीले भुईँमा खुट्टा थिएन ।
यतिका वर्ष पछि उ भेट्दा पनि उस्तै रुप , रङ्ग ,हिडाँई, देखेर म अचम्ममै पो भएं त। गोरी, अग्ली ,लामो कालो कपाल, निलो निलो आँखा सबै उस्तै ,फरक् थियो त मात्रै उनको शरीर अलिक फैलिएछ भन्नाको मतलब अलिक मोटी भैइछिन् । झन् झन् सुन्दर देखें ।
' रोहिनी कहिले आयौ?" मैले कुराकानी शुरुवात गर्ने मनसायले सोधें । उनि झस्याङ्ग भैइन् किन भने म एक्कास्सी उनको नजिक पुगेर यो प्रश्न गर्न पुगेको थिएं ।
उनले मलाई यादै गरेकी थिईन क्या रे । मैले भने उनलाई अघि त्यो उकालोमा छोरा डोर्याउँदै आउँदा देखेको थिएं ।
" आम्मै राजु तिमी? तिमी त यहि पोस्टमा पो छौ? " उनि आश्चर्यचकित भैइन मलाई त्याहाँ देखेर ।
" हो नि म नगरकोट ब्यारेकबाट २ महिना भयो यहाँ पोस्टिङ्ग भएको ।अनि तिमी चै कहिले आयौ नेपाल?" म नि दङ्ग पर्दै थिएं रोहिनिलाई वर्षौ पछि भेट्दा ।
" काठमाण्डौं आएको त भयो १ महिना जति । म तल शहरतिरनै बस्छु ।आमाकोमा चै आज जानलाई हिडेको ।" उनि त्यो ठाडो उकालो करिब १ घण्टामा उक्लिन् होला भन्ने मैले अनुमान लगाए ।अलि थकित अनुहार देखें ।तुरुन्तै " ए श्याम लौ ३ वटा मेच लेरा त " भनिहाले।
"हस् सर" भन्दै श्यामले मेच भित्र अफिसबाट झिकेर ल्याईहाल्यो ।
" बसन रोहिनी ,निकै थकित देख्छु तिमीलाई ।सायद शरीरले अब साथ दिएन जस्तो छ।पहिले पहिले त पातली थियौ र पो मृगको पाठा जसरी उफ्रदै हिड्थ्यौ ।"
